'Alle wegen leiden naar Barneveld'

SCHERPENZEEL Het zogenaamde 'verdiepingsonderzoek' naar wat nodig is om de huidige en toekomstige ambities van de gemeente Scherpenzeel waar te maken, blijkt een document waarin een duidelijke koers wordt uitgezet naar een fusie met bij voorkeur buurgemeente Barneveld.

Margreet Hendriks

In het rapport van bureau SeinstraVandelaar (SVDL), dat de titel 'Zelfbewust Scherpenzeel' draagt, wordt geconstateerd dat deze gemeente van circa 10.000 inwoners voor haar opgaven en ambities noch een daarop toegeruste ambtelijke organisatie, noch voldoende bestuurskracht heeft. Bestuurlijke herindeling zou de meest haalbare en betaalbare oplossing zijn.

Het algemene beeld van Scherpenzeel is volgens SVDL positief op aspecten als de directe dienstverlening aan inwoners, waaronder de prestaties in het sociaal domein, en de vitaliteit en de kracht van de hechte gemeenschap. Het dorp heeft een goed voorzieningenniveau en de gemeente kan financieel tegen een stootje, omdat er weinig schulden zijn en over een stevige incidentele weerstandscapaciteit beschikt. Er is een goede verbinding tussen college van burgemeester en wethouders en het slagvaardige ambtelijke apparaat, en door de overzichtelijke schaal zijn de lijnen tussen de ambtelijke organisatie, het college en de gemeenteraad kort, zo stelt het rapport vast.

SVDL constateert verder dat Scherpenzeel, net als iedere gemeente in Nederland, wordt geconfronteerd met landelijke trends en ontwikkelingen, zoals decentralisaties en duurzaamheidtransities, die leiden tot forse bestuurlijke opgaven. Daarnaast heeft de gemeente ook nog de nodige eigen bestuurlijke ambities voor het dorp. Deze opgaven vragen volgens SDVL om een krachtig gemeentebestuur en een professionele ambtelijke organisatie. Op beide heeft het bureau echter het nodige aan te merken.

REACTIEF BESTUUR Hoewel het gemeentebestuur na een onstabiele periode in rustiger vaarwater is gekomen, blijft volgens SVDL zowel de lokale als regionale visie, de kracht, de rolneming als de positie van het bestuur beperkt. Het Scherpenzeelse gemeentebestuur is volgens de onderzoekers vooral actiegericht en in staat actuele vraagstukken in de samenleving snel en adequaat op te lossen, maar heeft te weinig aandacht voor landelijke en regionale ontwikkelingen die op de gemeente afkomen, zoals de nieuwe omgevingswet.

De gemeente zou beperkt in staat zijn om complexe besluiten te nemen en - bijvoorbeeld bij ruimtelijke ontwikkelingen - te gevoelig zijn voor druk vanuit belangengroepen en inwoners, waardoor niet wordt vastgehouden aan beleidslijnen. SDVL ziet dat de gemeenteraad de focus legt op ‘tevredenheid van de lokale bevolking’ en ‘de Scherpenzeelse maat’, maar benadrukt dat ook een antwoord nodig is op bovenlokale opgaven en ontwikkelingen.

De aandacht is sterk gericht op het eigen dorp en de verbindingen in de regio van raad en college zijn te incidenteel. Ook zou Scherpenzeel te veel leunen op partners in de regio, waarin de invloed, mede vanwege de omvang van de gemeente, beperkt is en waardoor volgens SVDL kansen voor ondernemers en inwoners onbenut blijven.

KWETSBARE ORGANISATIE De ambtelijke organisatie is volgens de onderzoekers uiterst loyaal, maar kwantitatief en qua strategisch niveau onvoldoende toegerust op de lokale en regionale opgaven en ambities. Vrijwel de volledige capaciteit van de organisatie (71.6 fte) is nodig voor het draaiend houden van de basisdienstverlening. Vanwege de hoge werkdruk heeft de gemeente bijna geen tijd voor het bijhouden van ontwikkelingen in opgaven van het takenpakket en visie- en beleidvorming en er is een relatief hoog ziekteverzuim. De organisatie is kwantitatief uiterst kwetsbaar, stellen de onderzoekers vast. Daarbij komt dat Scherpenzeel, in tegenstelling tot veel andere gemeenten in de grootteklasse tot 20.000 inwoners, vrijwel alle taken zelfstandig uitvoert.

Het gevolg hiervan is dat veel medewerkers van de gemeente Scherpenzeel zogenaamde éénpitters zijn, waardoor bij ziekte en verlof geregeld geen vervanging kan worden gevonden en de continuïteit van het werk in gevaar komt. Gemeenten van eerder genoemde omvang hebben gemiddeld 8,5 fte per duizend inwoners; Scherpenzeel zit op 7,2 fte per duizend inwoners. Om de basis op orde te brengen, heeft Scherpenzeel volgens de analyse van SVDL ruim veertien fte extra nodig om de opgaven te realiseren en de knelpunten op te lossen. Het realiseren van ambities uit de Toekomstvisie is daarin nog niet meegenomen, want daarover is nog geen doorrekening gemaakt.

TOEKOMSTPERSPECTIEF Alles bij elkaar optellend komt SDVL tot de conclusie dat zelfstandigheid geen optie is, omdat de noodzakelijke investeringen in de ambtelijke organisatie te duur zijn en de gemeente daarvoor ook over onvoldoende bestuurskracht beschikt. Omdat andere gemeenten niet zouden openstaan voor een ambtelijke fusie, zou Scherpenzeel kunnen overwegen om te gaan werken met een regiemodel, waarbij een deel van of alle ambtelijke taken worden ondergebracht bij een sterke partnergemeente. Maar ook daarbij zet het rapport vraagtekens vanwege het gebrek aan een scherpe bestuurlijke koers en krachtig ambtelijk opdrachtgeverschap en strategisch vermogen. Het regiemodel, waarvoor de gemeente Barneveld als meest natuurlijke samenwerkingspartner wordt genoemd, kan volgens SVDL niet het eindmodel zijn maar slechts een opmaat zijn naar een bestuurlijke herindeling.

REACTIE COLLEGE Bij het rapport is ook een schriftelijke reactie van het college van burgemeester en wethouders gevoegd. Het college noemt het rapport scherp, maar het beeld dat daarin wordt geschetst op hoofdlijnen is zeer herkenbaar. ,,Dat dwingt ons tot actie, maar daarbij blijft wel zorgvuldigheid en ruimte voor nuance geboden’’, aldus het college dat het rapport als input beschouwt voor nadere uitwerking door college en gemeenteraad.

,,Zonder iets af te doen aan het heldere signaal van SVDL willen we nadrukkelijk op voorhand geen van de scenario’s afschrijven, maar deze dienen wel te worden gewogen op toekomstbestendigheid, impact op de samenleving, haalbaarheid en betaalbaarheid’’, aldus het college, dat in de komende tijd, samen met de raad, de gepresenteerde toekomstscenario’s wil doorlopen en hierover een open gesprek wil aangaan met de ambtelijke organisatie, de samenleving en een aantal gemeenten in de regio.

Het rapport is door de politieke fracties in de gemeenteraad niet onverdeeld goed ontvangen. Een overzicht van de reacties:

GEPIEPELD Gemeentebelangen Scherpenzeel, met vijf zetels de grootste partij in de dertien zetels tellende raad, stelt vast dat het rapport veel verder gaat dan waarom de raad met name heeft gevraagd, namelijk een uitvoeringsprogramma van de toekomstvisie, inclusief prioritering, financiële consequenties en de daarvoor benodigde ambtelijke capaciteit en organisatie. ,,In plaats daarvan hebben we een rapport gekregen dat zonder goede onderbouwing rechtstreeks aanstuurt op het opheffen van de gemeente Scherpenzeel. We zijn gepiepeld’’, meent GBS-voorman Henk Brons, die ook vindt dat het rapport vooral de negatieve aspecten van deze kleine gemeente benadrukt en de positieve punten onder het tapijt schuift. ,,Er is een reden waarom onze accountant zo lyrisch is over de processen in ons ambtelijk apparaat en de mate van grip op onze financiën, een reden waarom wij het zo goed doen bij de uitvoering van het sociaal domein op het gebied van financiën en een reden waarom Scherpenzeel sterke maatschappelijke verbanden en een hechte gemeenschap heeft. Daar is niet naar gekeken en er is niets van onderzocht. Scherpenzeel staat er nog steeds heel goed voor. Zelfstandigheid heeft ons hier gebracht en dat blijft ook ons uitgangspunten totdat het tegendeel wordt bewezen.’’

Het vertrouwen, dat Scherpenzeel er nog steeds goed voorstaat, is bij de coalitiegenoten van GBS, ChristenUnie (twee zetels) en PRO Scherpenzeel (één zetel) een stuk minder aanwezig. Beide partijen beoordelen het rapport van SVDL als een goede en eerlijke weergave van de stand van zaken in Scherpenzeel.

ROOFBOUW ORGANISATIE ,,Het is misschien niet leuk om te horen, maar wel de waarheid’’, vindt Marieke van de Beek (CU). ,,Er moet een oplossing komen voor de problemen die in het rapport worden gesignaleerd en we moeten toewerken naar een nieuw toekomstbestendig model voor ons dorp’’, aldus Van de Beek, die zegt dat ze de CU Scherpenzeel ook het liefst zelfstandig ziet blijven. ,,Maar als dat niet kan, dan houdt het op. Dit is niet het eerste rapport dat aangeeft dat er iets moet gebeuren aan versterking van de ambtelijke organisatie, die op de tenen loopt en waarop roofbouw wordt gepleegd. Dat willen wij niet op ons geweten hebben. Er moet wat gebeuren en daarbij is geld onze grootste zorg. Ik denk namelijk dat deze gemeente de extra structurele lasten van de noodzakelijke uitbreiding van de organisatie niet kan dragen en de OZB willen wij daar niet voor gaan gebruiken.’’

GELDPROBLEMEN Van de Beek zit daarmee op één lijn met PRO-voorman Willem Schuur. ,,Het rapport brengt geen goed nieuws voor Scherpenzeel, maar ik vind het wel herkenbaar en kan het ook in grote lijnen onderschrijven. Het bevestigt dat de ambtelijke organisatie de zaak wel draaiende kan houden, maar dat we op veel vlakken mensen tekort hebben. We moeten werken aan een betere vertegenwoordiging in de regio en ruimte voor innovatie in het gemeentelijk apparaat. De versterking van de ambtelijke organisatie gaat heel veel geld kosten. Die structurele lasten kunnen we niet betalen'', aldus Schuur. ,,Zelfstandigheid is mooi, maar haalbaarheid en betaalbaarheid zijn voor ons doorslaggevend. Wij willen de inwoners van Scherpenzeel in elk geval niet opzadelen met hogere lasten. Welke organisatievorm we ook kiezen om de dienstverlening in de benen te houden, onderaan de streep gaat het om gezonde financiën en betaalbare belastingen voor de inwoners. Daarvoor moeten we snel keuzes durven te maken.’’

GESCHROKKEN Het CDA (twee zetels) reageert vooral geschrokken op het rapport dat voorman Peter Klaassen betitelt als ‘niet mals’. ,,Dat er versterking nodig is van het ambtelijk apparaat verbaast mij niet. Daarin hebben de achtereenvolgende colleges in de afgelopen jaren gewoon te weinig geïnvesteerd en we moeten allemaal de hand in eigen boezem steken. Het is een helder signaal dat we in elk geval daarmee direct en serieus aan de slag moeten gaan.’’

Klaassen onderschrijft de zorgen, zoals over de bestuurskracht en de positie van de gemeente in de regio. Hoewel hij flinke twijfels heeft over het zelfstandig kunnen blijven van de gemeente Scherpenzeel laat hij weten dat een bestuurlijke herindeling voor het CDA op dit moment nog geen uitgemaakte zaak is. ,,Het is te vroeg om conclusies te trekken. Laten we verder alle opties nog eens goed bekijken en onderzoeken. Bij een keuze zal voor het CDA in elk geval nadrukkelijk meespelen of we daarmee een sterke partner in de regio kunnen worden.’’

BRUG TE VER Het driemanschap van de SGP wil op dit moment nog geen enkel voorschotje nemen op de toekomst. ,,Daarvoor is het nog echt te vroeg’’, vindt fractievoorzitter Maarten Zwankhuizen, die zich net als GBS verbaast dat een rapport dat is bedoeld voor een nadere uitwerking van de toekomstvisie ineens één op één gekoppeld wordt aan de toekomst van Scherpenzeel in bestuurlijke vorm.

,,Met grote vaart onomkeerbare besluiten nemen is ons echt een brug te ver. Het staat ook in schril contrast met onze wijze van werken in Scherpenzeel waar we bijvoorbeeld wel alle tijd nemen om in overleg met en participatie van inwoners na te denken en te besluiten over een rijtje bomen aan de Eikenlaan. De conclusies in het rapport zijn wat ons betreft ook veel te kort door de bocht. Laten we niet te snel in de waan meegaan en eerst maar eens stapsgewijs gaan uitzoeken hoe het verder moet. Zelfstandigheid moet wat ons betreft een kans hebben en misschien moet de gemeente daarvoor wel haar ambitieniveau gaan bijstellen. In elk geval is het de raad en de samenleving die gaan over de toekomst van Scherpenzeel; niet de opstellers van dit rapport.’’

ONDER DE LOEP Vooruitlopend op het open gesprek dat college en raad na het zomerreces willen aangaan met de Scherpenzeelse samenleving, zal deze krant in de komende tijd in een serie artikelen een aantal stellingen en conclusies van het rapport ‘Zelfbewust Scherpenzeel’ nader onder de loep nemen. Ook zal de krant nadrukkelijk hierover met de inwoners van Scherpenzeel in gesprek gaan en vragen naar hun mening.