Gedenksteen op Namenmonument voor Scherpenzeelse Joden

SCHERPENZEEL Door de namen van twee Joodse Scherpenzelers te adopteren, steunt het Nationaal Comité 4 mei Scherpenzeel sinds begin dit jaar het Nationaal Holocaust Namenmonument. Het gaat om een broer en zus uit de Joodse familie Mozes, die rond het jaar 1985 in Scherpenzeel geboren zijn: Julius Joël Mozes en Geertruida Rosalie Tabak-Mozes.

Het Nationaal Holocaust Namenmonument is in september vorig jaar geopend in Amsterdam. Het is een monument voor ruim 102.000 slachtoffers en alle namen van Joden, Sinti en Roma die vanuit Nederland zijn gedeputeerd staan erop. Ook is er plaats gemaakt voor de namen van gedeporteerde Nederlandse Joden die woonachtig waren in andere landen.

,,Gemeente Scherpenzeel benaderde ons met het nieuws dat er een mogelijkheid is om Joodse namen te adopteren op het Namenmonument in Amsterdam. Dat leek mij direct een mooi initiatief”, vertelt Gert Overeem, voorzitter Nationaal Comité 4 en 5 mei Scherpenzeel. Op naam van het Comité zijn twee gedenkstenen geplaats bij het monument in Amsterdam. Voor het adopteren van de namen heeft het Nationaal Comité 4 mei ook een certificaat ontvangen. Deze hangt in het Koetshuis, de locatie van Vereniging Oud Scherpenzeel. ,,Zo blijft het zeker mooi bewaard”, zegt hij.

DE NAMEN Wie zijn de personen achter de geadopteerde namen? Geertruida Rosalie Tabak-Mozes werd in 1884 geboren in Scherpenzeel. Haar jongere broer Julius Joël Mozes twee jaar later; in 1886. Geertruida Rosalie trouwde met Apeldoorner Gustaaf Tabak, die in 1939 overleed. Zelf overleed ze op 31 mei 1945 in het concentratiekamp Bergen-Belsen in Duitsland. Haar broer Julius Joël is twee keer getrouwd geweest. Zijn eerste vrouw was Else Rose en met haar kreeg hij twee kinderen: Alex Mozes en Berta Geertruida. Else Rose stierf op 16 april 1943 in vernietigingskamp Sobibór in Polen. Ook Berta Geertruida werd in 1942 op tweeëntwintigjarige leeftijd om het leven gebracht in Auschwitz. Nog geen jaar later werden Julius Joël en zijn tweede vrouw Rachel Coronel op 14 mei 1943 beiden vermoord. Net als zijn eerste vrouw in vernietigingskamp Sobibór.

FAMILIE MOZES IN SCHERPENZEEL Julius Joël en Geertruida Rosalie waren de eerste twee kinderen van Mozes Mozes, die in de jaren tachtig van de negentiende eeuw met zijn Zuthpense vrouw naar Scherpenzeel verhuisde. Mozes, in de volksmond ook wel dubbele Mozes genoemd, was huisslachter en geldschieter. En hij woonde met zijn gezin op de plek waar nu bloemist Flowers Only is gevestigd. ,,Tegenwoordig is dat een nieuw pand, maar sommige Scherpenzelers kennen dat steegje nog steeds als het ‘Jodensteegje’. Dat komt hier vandaan”, legt Piet Valkenburg van Oud Scherpenzeel uit. Nog voor het jaar 1900 verhuisde de familie Mozes naar Apeldoorn.

,,Er zijn dus twee geboren Scherpenzeelse Joden die uiteindelijk zijn omgekomen in de gaskamer. Dat is heel verdrietig en voor ons dorp ook bijzonder”, laat Valkenburg weten. Overeem is het met hem eens: ,,Ja, daarom vonden de Gemeente Scherpenzeel en wij als Comité 4 mei, het een mooi initiatief om deze namen te adopteren.”

TIJDENS DE OORLOG Tijdens de Tweede Wereldoorlog woonden er geen Joden in Scherpenzeel. Er zijn dan ook geen mensen weggevoerd vanuit Scherpenzeel. Wel waren er een aantal Joodse onderduikers. Valkenburg vertelt: ,,Maar hoeveel dat er waren en wie precies, weten we niet. Dat komt omdat ze natuurlijk onder een valse naam hier waren.” Waarom er weinig Joodse mensen in Scherpenzeel woonden is volgens Valkenburg geen raadsel. ,,Hier was geen synagoge. Voor religieuze bijeenkomsten moest de familie Mozes dus naar Veenendaal of Amersfoort, dat is natuurlijk niet erg handig.”

Er is helaas weinig bekend over de geschiedenis van het Joodse leven in Scherpenzeel. ,,Er is een enkele keer wat over gezegd, maar echt uitgezocht was het niet. De informatie over de familie Mozes hebben we kunnen achterhalen en er is één onderduiker die we van naam kennen. Verder weten we heel weinig en meer te weten komen is ook lastig omdat veel documenten verloren zijn gegaan tijdens de oorlog.”

NIET VERGETEN ,,Het is belangrijk dat we de Tweede Wereldoorlog en de Holocaust niet vergeten. Daar ben ik heel fel in. We moeten het verschrikkelijke verhaal blijven vertellen aan jonge mensen zoals mijn kinderen”, zegt Overeem terwijl zijn buurman instemmend knikt. ,,Procentueel is hier in Scherpenzeel het meest verwoest. Dit komt omdat we een klein dorp zijn, waar veel is afgebrand en platgegooid. In Scherpenzeel moeten we ons er dus ook echt van bewust zijn.” Valkenburg vult hem aan: ,,Museum Grebbelinie in het vizier heeft als spreuk: ‘Opdat wij niet vergeten’, dat klinkt wat oubollig, maar het is wel precies wat Gert bedoelt.”

Kim Rebergen